Volgens de legende begon het verhaal van Leuven met de Vikings. De eerste vermelding van de Vlaams-Brabantse stad dateert van 891, toen een Viking leger werd verslagen door de Frankische koning Arnulf. In die documenten wordt gewag gemaakt van Luvanium in het Latijn, Loven in het locale dialect. Die Vikings bewoonden vervolgens de versterkte nederzetting die Leuven toen was. Volgens dezelfde legende was die slag de inspiratie voor het Leuvense wapenschild. Het rood en wit verwijst naar de bloederige oevers van de Dijle na het gevecht.
In 1190 werd de nederzetting de thuisbasis voor de Graven van Leuven. Leuven werd een belangrijk administratief en commercieel centrum, waarbij het weven van laken de voornaamste bron van inkomsten was. Het tij keerde voor de stad in de 14e eeuw toen Brussel de administratieve functie overnam en laken aan belang inboette. De stichting van de universiteit in 1425 gaf een nieuwe impuls aan de stad. Top op de dag van vandaag blijft de universiteit een van de grootste spelers op wereldniveau en kan die steunen op een rijke geschiedenis met bijvoorbeeld oud-student Erasmus.
Tijdens de tachtigjarige oorlog, meer precies in 1635, was Leuven het toneel voor het Beleg van Leuven, dat op dat moment onder controle was van de Spaanse koning Filip IV. De Frans-Nederlandse legers moesten na twee weken afdruipen door voedseltekorten en de aankomst van meer Spaanse troepen.
De 18e eeuw zag de opkomst van brouwerij Stella Artois, oorspronkelijk nog Den Horen. Het bier wordt nu nog steeds wereldwijd gedronken. De economie bloeide op, onder meer door de aanleg van heirbanen en de Vaart. Die kwam er voornamelijk door en voor de brouwers, die het leeuwendeel van de kost droegen. De ambacht floreerde en in 1764 telde de stad maar liefst 52 brouwerijen! Industrialisatie en de toevoer van studenten deden de stad verder groeien. Doordat de burgerij rijker werd, kreeg de stad ook meer aanzien. Er werd aan stadsplanning gedaan, straten verbreed en heraangelegd en vooral veel huizen gebouwd. Aan het eind van de eeuw werd de stad echter beroofd van veel van zijn katholieke schatten tijdens de Franse Revolutie, waar secularisatie heel belangrijk was.
Tijdens de 19e eeuw verklaarden de Belgen zich onafhankelijk. Een belangrijke gebeurtenis in die strijd is de Slag bij Leuven op 12 augustus 1831. Even kwam de stad terug onder Nederlands bewind, maar toen de Fransen versterking boden trokken ze zich terug. Leuven werd ook een belangrijk knooppunt voor de spoorwegen, nadat in 1837 de eerste lijn met Mechelen was voltooid. De Katholieke Universiteit van Mechelen werd naar Leuven verhuisd, de officiële geboorte van de KULeuven. Nieuwe abdijen werden gesticht en er werden grootse plannen gesmeed. Helaas werden die al bijna meteen weer gestaakt door het begin van WOI.
De stad leed veel en grote schade onder de Duitse bezetters. Tijdens de onlusten werden grote delen van de stad in as gelegd. Het grootste verlies was voor de universiteit, die haar hele bibliotheek in vlammen zag opgaan. De verontwaardiging was internationaal erg groot, net als de hulp bij de heropbouw van zowel het gebouw als de collectie. Tijdens WOII kreeg vooral de Tiense Wijk veel Duitse bommen te verduren. Opnieuw was de universiteitsbibliotheek een doelwit. Tijdens de laatste dagen van de bezetting werden grote delen van de stad beschadigd door bombardementen en werden de bruggen opgeblazen, kwestie van de Engelse troepen geen vrije toegang te geven. Het herstel was lang en zwaar: de restauratie van het stadhuis werd bijvoorbeeld pas afgerond in 1982!
De belangrijkste gebeurtenis na de wereldoorlogen is ongetwijfeld de splitsing van de universiteit. Tot 1968 was die tweetalig, maar dat was niet langer houdbaar na de vele studentenprotesten. Sindsdien is de KUL Nederlandstalig, en werd het Franstalige deel verhuisd naar Louvain-La-Neuve. Daardoor werd Leuven een bruisende studentenstad waar jongeren uit het hele land, Europa en zelfs wereldwijd naartoe komen voor hun opleiding.
